Authors
Mirella Kurkowska
CENTRUM EUROPEJSKIE UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO, E-MAIL: MKURKOWSKA@UW.EDU.PL.
ORCID: 0000-0002-6289-750
- Volume 5 Issue (2) 2021
19-32
Artykuł jest poświęcony funkcjom różnorodnych form pozawerbalnego przekazu kulturowego we współczesnej
integrującej się Europie. Punkt wyjścia stanowi charakterystyka tej dziedziny sztuki uwzględniająca jej genezę
i znaczenie na Wschodzie i Zachodzie globu. W europejskiej wymianie kulturowej szczególne miejsce
zajmują festiwale, które w świecie pantomimy i sztuki ulicznej od początku lat 70. przeżywają okres
gwałtownego rozwoju. Są to jednak na ogół przedsięwzięcia efemeryczne, często sytuowane obok zinstytucjonalizowanego oficjalnego nurtu kultury, nie aspirujące do przynależności np. w EFA. Pozawerbalny
przekaz kulturowy w Europie jest nadal słabo zintegrowany, zachowując niezwykłą różnorodność gatunkową
i wielobarwność form. W tej decentralizacji tkwi także jego siła poprzez łatwość docierania do bardzo rozmaitej
publiczności, umiejętność odbioru impulsów zwrotnych od masowej widowni, ekspansywność (zajmowanie
różnorodnej przestrzeni), elastyczne reagowanie w poszukiwaniu rozwiązań – przy poszanowaniu elementów
bogatej, rodzimej europejskiej tradycji kultury popularnej. Dofinansowanie ruchu festiwali, konfrontacji i spotkań
z wiązanych z pozawerbalną wymianą kulturową odbywa się za pośrednictwem regionów, samorządów
lokalnych czy instytucji kultury – można też liczyć na unijne środki wsparcia sektorowego UE z programu
Kreatywna Europa.
Dorcy J. 1958. A la rencontre de la mime et des mimes. Decroux, Barrault, Marceau, Neuilly-sur-Seine: Les cahiers de danse et culture.
Dictionnaire encyclopédique du théâtre, (eds.) O. Juillard 1991. Paris: Bordas.
Eliade M. 2001. Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy, przeł. K. Kocjan. Warszawa: Aletheia.
Encyklopedia teatru polskiego http://www.encyklopediateatru.pl/hasla/226/pantomima
Gdy słowo staje się ciałem, wywiad z H. Tomaszewskim przeprowadzony przez R. Gołębiowską, „Tygodnik Kulturalny” 39/1985 (29.09) http://encyklopediateatru.pl/artykuly/131154/gdy-slowo-staje-sie-cialem#
Gierat-Bieroń B. 2018. Polityka kulturalna Unii Europejskiej, Kraków: Wyd. UJ
Hera J. 1983. Henryk Tomaszewski i jego teatr. Warszawa: PIW.
Jurkowska-Eckert D. 2015. „Od Traktatu o Unii Europejskiej do Europejskiej Agendy dla Kultury – narodziny i rozwój polityki kulturalnej UE”, Studia Europejskie No. 1/2015: 65-89.
Krzyżak A. 2018. „Marcel Marceau jako rzecznik mimu współczesnego”, Roczniki Kulturoznawcze, No. 2/2018: 55-75.
Krzyżak A., Michalik M. 2020. „Poza słowami – Marcela Marceau koncepcja milczenia”, Przestrzenie Teorii, No. 33 (2020): 85-101.
Łabędzka I. 1999. Obrzędowy teatr Dalekiego Wschodu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Leabhart Th. 1989. Modern and Post-Modern Mime, New York: Macmillan Education.
Ligarski S. 2009. „Agentura we Wrocławskim Teatrze Pantomimy”, Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, No. 1/2009: 225-252.
Łopatowska A. 2008. Kudijattam. Keralski teatr świątynny – jedyna forma panindyjskiego teatru klasycznego, w: Obecność aktora. Wykłady otwarte, kurator Małgorzata Dziewulska. Warszawa: Teatr Narodowy, 111-124.
Lust A. 2012. Bringing the Body to the Stage and Screen: Expressive Movement for Performers, Lanham-Toronto-Plymouth UK: The Scarecrow Press, Inc.
Nicoll J R. A. 1967. W świecie arlekina. Studium o komedii dell’arte, przeł. A. Dębnicki, Warszawa: PIW.
Niedziałkowski S., Winslow J. 1998. Świat mimu, przeł. E. Pastecka, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne (Beyond the Word. The Word of Mime, Michigan 1993).
O’Brien J. 2004. Harlequin Britain. Pantomime and Entertainment 1690-1760, Baltimore-London: Johns Hopkins University Press.
Pastecka E. 1992. „Pantomima w obronie własnej”, Taniec nr 3-4/1992: 38.
Pastecka E. 2020. „Rozprawa z pantomimą w balecie”, Taniec nr 2/2020: 10-13 http://www.irk.org.pl/pdf/taniec.2020.2.pdf
Pavis P. 1996. Dictionnaire du théâtre, Paris: Editions Dunod.
Pavis P. 1998. Słownik terminów teatralnych, przeł., oprac. i uzupełnił S. Świtonka, Wrocław: Zakład im. Ossolińskich.
Pędracki M. 2013. Szamańska geneza idei odkupienia i ofiary. Wkład Wacława Sieroszewskiego (1858-1944) do antropologii religii, Opole: Wydawnictwo Naukowe Scriptorium.
Przastek D. 2017. Polskie życie teatralne w kontekście procesów europeizacyjnych, Zarządzanie w Kulturze 2017 nr 4 (18), 571-592.
Rozik E. 2002. The Roots of Theatre. Rethinking Ritual and Other Theories of Origin, Iowa City: University of Iowa Press.
Ruesch J., Kees W. 1959. Nonverbal Communication. Notes on the Visual Perception of Human Relations, Berkeley-Los Angeles: Berkeley University of California.
Shankibayeva A. B., Dauletkulova G. A., Karzhaubayeva S. K. “Pantomime as a Binding Thread between National Tradition and Modernity”, International Journal of Arts and Humanities, Vol.1, No. 9: 763-767. http://journal-ijah.org/uploads/ijah_01 __55.pdf.
Sieroszewski W. 1900. Dwanaście lat w kraju Jakutów. Warszawa: Nakładem Drukarni Fr. Karpińskiego.
Semil M., Wysińska E. 1990. Słownik współczesnego teatru. Twórcy, teatry, teorie, Warszawa: Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe.
Smużniak K. 2002. Pantomima XX wieku. Kierunki i tendencje, Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski.
Smużniak K. 1996. Teatr milczenia i dramat przemilczeń, Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Tadeusza Kotarbińskiego.
Smużniak K. 1985. Wrocławski Teatr Pantomimy 1956-1978. Kronika. Dokumentacja, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Steiner M. 2008. „Uczniowie z sadu grusz. O aktorze chińskiego teatru tradycyjnego xigu”, w: Obecność aktora. Wykłady otwarte, kurator M. Dziewulska, Warszawa: Teatr Narodowy, 69-79.
Surma-Gawłowska M. 2015. Komedia dell’arte, Kraków: Universitas.
Wacewicz S., Żywiczyński P. 2021. Pantomimic conceptions of language origins, „Handbook of Human Symbolic Evolution”, Oxford University Press, April 2021, https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780198813781.013.30
Winnicki J. Język ciała, niepublikowany tekst (za udostępnienie serdecznie dziękuję autorowi – MK).
Wojnicka I. Gesture for Gesture. Choreographic Response to Dialectics Within Modern Dance, niepublikowana rozprawa doktorska, Wydział Drama Dance and Performance, Uniwersytet w Huddersfield, Wielka Brytania (za udostępnienie serdecznie dziękuję autorce – MK).
Ziolkowski Th. 2012. Gilgamesh among us. Modern Encounters with the Ancient Epic. New York: Ithaca.
Żywiczyński P., Wacewicz S., Lister C. “Pantomimic fossils in modern human communication”, Philosophical Transactions of the Royal Society B, No. 376(1824); https://doi.org/10.1098/rstb.2020.0204
Strony internetowe [dostęp 14.10.2021]:
Efa-aef.eu. https://www.efa-aef.eu/en/about/
Efa-aef.eu/en/news. https://www.efa-aef.eu/en/news/2027-arts-festivals-reconfirm-their-vital-contribution-for-europe-with-mariya-gabriel-eu-commissioner/
Encyklopediateatru.pl. http://encyklopediateatru.pl/hasla/226/pantomima
E-teatr.pl. https://e-teatr.pl/hajnowka-po-prostu-tancz-pokazy-specjalne-spektaklu-17694
Europa.eu/culture. https://ec.europa.eu/culture/document/overview-creative-europe-calls-proposals-2021-culture-strand
Festivalfinder.eu/about. https://www.festivalfinder.eu/about
Festivalpestka.pl. https://www.festivalpestka.pl/kopia-pestka-2019
Mimearttheatre.pl. http://www.mimearttheatre.pl/pl_stefan.niedzialkowski.htm
Mimefederation.eu. https://www.mimefederation.eu
Mimos.fr/le-in. https://www.mimos.fr/le-in
Mimowie.pl. https://www.mimowie.pl
Publicystyka.ngo.pl. https://publicystyka.ngo.pl/relacja-z-wizyty-w-norwegii-projekt-nastepny-przystanek-sztuka-blisko-ludzi-cz-1-kultura-to-rozwoj
Totaltheatre.org.uk. http://totaltheatre.org.uk/archive/features/report-european-mime-federation http://www.worldmime.org
Worldmime.org. http://www.worldmime.org
Dorcy J. 1958. A la rencontre de la mime et des mimes. Decroux, Barrault, Marceau, Neuilly-sur-Seine: Les cahiers de danse et culture.
Dictionnaire encyclopédique du théâtre, (eds.) O. Juillard 1991. Paris: Bordas.
Eliade M. 2001. Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy, przeł. K. Kocjan. Warszawa: Aletheia.
Encyklopedia teatru polskiego http://www.encyklopediateatru.pl/hasla/226/pantomima
Gdy słowo staje się ciałem, wywiad z H. Tomaszewskim przeprowadzony przez R. Gołębiowską, „Tygodnik Kulturalny” 39/1985 (29.09) http://encyklopediateatru.pl/artykuly/131154/gdy-slowo-staje-sie-cialem#
Gierat-Bieroń B. 2018. Polityka kulturalna Unii Europejskiej, Kraków: Wyd. UJ
Hera J. 1983. Henryk Tomaszewski i jego teatr. Warszawa: PIW.
Jurkowska-Eckert D. 2015. „Od Traktatu o Unii Europejskiej do Europejskiej Agendy dla Kultury – narodziny i rozwój polityki kulturalnej UE”, Studia Europejskie No. 1/2015: 65-89.
Krzyżak A. 2018. „Marcel Marceau jako rzecznik mimu współczesnego”, Roczniki Kulturoznawcze, No. 2/2018: 55-75.
Krzyżak A., Michalik M. 2020. „Poza słowami – Marcela Marceau koncepcja milczenia”, Przestrzenie Teorii, No. 33 (2020): 85-101.
Łabędzka I. 1999. Obrzędowy teatr Dalekiego Wschodu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Leabhart Th. 1989. Modern and Post-Modern Mime, New York: Macmillan Education.
Ligarski S. 2009. „Agentura we Wrocławskim Teatrze Pantomimy”, Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, No. 1/2009: 225-252.
Łopatowska A. 2008. Kudijattam. Keralski teatr świątynny – jedyna forma panindyjskiego teatru klasycznego, w: Obecność aktora. Wykłady otwarte, kurator Małgorzata Dziewulska. Warszawa: Teatr Narodowy, 111-124.
Lust A. 2012. Bringing the Body to the Stage and Screen: Expressive Movement for Performers, Lanham-Toronto-Plymouth UK: The Scarecrow Press, Inc.
Nicoll J R. A. 1967. W świecie arlekina. Studium o komedii dell’arte, przeł. A. Dębnicki, Warszawa: PIW.
Niedziałkowski S., Winslow J. 1998. Świat mimu, przeł. E. Pastecka, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne (Beyond the Word. The Word of Mime, Michigan 1993).
O’Brien J. 2004. Harlequin Britain. Pantomime and Entertainment 1690-1760, Baltimore-London: Johns Hopkins University Press.
Pastecka E. 1992. „Pantomima w obronie własnej”, Taniec nr 3-4/1992: 38.
Pastecka E. 2020. „Rozprawa z pantomimą w balecie”, Taniec nr 2/2020: 10-13 http://www.irk.org.pl/pdf/taniec.2020.2.pdf
Pavis P. 1996. Dictionnaire du théâtre, Paris: Editions Dunod.
Pavis P. 1998. Słownik terminów teatralnych, przeł., oprac. i uzupełnił S. Świtonka, Wrocław: Zakład im. Ossolińskich.
Pędracki M. 2013. Szamańska geneza idei odkupienia i ofiary. Wkład Wacława Sieroszewskiego (1858-1944) do antropologii religii, Opole: Wydawnictwo Naukowe Scriptorium.
Przastek D. 2017. Polskie życie teatralne w kontekście procesów europeizacyjnych, Zarządzanie w Kulturze 2017 nr 4 (18), 571-592.
Rozik E. 2002. The Roots of Theatre. Rethinking Ritual and Other Theories of Origin, Iowa City: University of Iowa Press.
Ruesch J., Kees W. 1959. Nonverbal Communication. Notes on the Visual Perception of Human Relations, Berkeley-Los Angeles: Berkeley University of California.
Shankibayeva A. B., Dauletkulova G. A., Karzhaubayeva S. K. “Pantomime as a Binding Thread between National Tradition and Modernity”, International Journal of Arts and Humanities, Vol.1, No. 9: 763-767. http://journal-ijah.org/uploads/ijah_01 __55.pdf.
Sieroszewski W. 1900. Dwanaście lat w kraju Jakutów. Warszawa: Nakładem Drukarni Fr. Karpińskiego.
Semil M., Wysińska E. 1990. Słownik współczesnego teatru. Twórcy, teatry, teorie, Warszawa: Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe.
Smużniak K. 2002. Pantomima XX wieku. Kierunki i tendencje, Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski.
Smużniak K. 1996. Teatr milczenia i dramat przemilczeń, Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Tadeusza Kotarbińskiego.
Smużniak K. 1985. Wrocławski Teatr Pantomimy 1956-1978. Kronika. Dokumentacja, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Steiner M. 2008. „Uczniowie z sadu grusz. O aktorze chińskiego teatru tradycyjnego xigu”, w: Obecność aktora. Wykłady otwarte, kurator M. Dziewulska, Warszawa: Teatr Narodowy, 69-79.
Surma-Gawłowska M. 2015. Komedia dell’arte, Kraków: Universitas.
Wacewicz S., Żywiczyński P. 2021. Pantomimic conceptions of language origins, „Handbook of Human Symbolic Evolution”, Oxford University Press, April 2021, https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780198813781.013.30
Winnicki J. Język ciała, niepublikowany tekst (za udostępnienie serdecznie dziękuję autorowi – MK).
Wojnicka I. Gesture for Gesture. Choreographic Response to Dialectics Within Modern Dance, niepublikowana rozprawa doktorska, Wydział Drama Dance and Performance, Uniwersytet w Huddersfield, Wielka Brytania (za udostępnienie serdecznie dziękuję autorce – MK).
Ziolkowski Th. 2012. Gilgamesh among us. Modern Encounters with the Ancient Epic. New York: Ithaca.
Żywiczyński P., Wacewicz S., Lister C. “Pantomimic fossils in modern human communication”, Philosophical Transactions of the Royal Society B, No. 376(1824); https://doi.org/10.1098/rstb.2020.0204
Strony internetowe [dostęp 14.10.2021]:
Efa-aef.eu. https://www.efa-aef.eu/en/about/
Efa-aef.eu/en/news. https://www.efa-aef.eu/en/news/2027-arts-festivals-reconfirm-their-vital-contribution-for-europe-with-mariya-gabriel-eu-commissioner/
Encyklopediateatru.pl. http://encyklopediateatru.pl/hasla/226/pantomima
E-teatr.pl. https://e-teatr.pl/hajnowka-po-prostu-tancz-pokazy-specjalne-spektaklu-17694
Europa.eu/culture. https://ec.europa.eu/culture/document/overview-creative-europe-calls-proposals-2021-culture-strand
Festivalfinder.eu/about. https://www.festivalfinder.eu/about
Festivalpestka.pl. https://www.festivalpestka.pl/kopia-pestka-2019
Mimearttheatre.pl. http://www.mimearttheatre.pl/pl_stefan.niedzialkowski.htm
Mimefederation.eu. https://www.mimefederation.eu
Mimos.fr/le-in. https://www.mimos.fr/le-in
Mimowie.pl. https://www.mimowie.pl
Publicystyka.ngo.pl. https://publicystyka.ngo.pl/relacja-z-wizyty-w-norwegii-projekt-nastepny-przystanek-sztuka-blisko-ludzi-cz-1-kultura-to-rozwoj
Totaltheatre.org.uk. http://totaltheatre.org.uk/archive/features/report-european-mime-federation http://www.worldmime.org
Worldmime.org. http://www.worldmime.org